Adres: t.h.v. Overhoeksplein 1, 1031 KS

Deze plek aan het IJ bij de pont en rond het Tolhuis vormt al eeuwen de toegangspoort tot Noord. Ooit was dit een galgenveld, een plek waar misdadigers die op De Dam waren terechtgesteld, werden opgehangen als afschrikwekkend voorbeeld voor de bewoners en passanten van Amsterdam. In 1664 tekenden Rembrandt en zijn leerling Anthonie van Borssom het galgenveld met de Deense dienstbode Elsje Christiaens. Zij was veroordeeld wegens doodslag op haar hospita tijdens een heftige ruzie over huurschuld.

Later werd het Tolhuis een populaire uitgaansgelegenheid met terras aan het IJ en zicht op de oude stad. Door de bouw van het Centraal Station in 1880 verdween dit uitzicht en kwam Noord ver weg te liggen. Het werd vooral een plek voor industrie en arbeiderswoningen.

Sinds het nieuwe millennium wordt Noord steeds meer onderdeel van Amsterdam. Bedrijventerreinen vullen zich met maakbedrijven, hippe horeca en woningen en er is van alles te beleven op het gebied van kunst en cultuur. Op de exacte locatie van het oude galgenveld staan Eye Filmmuseum en de A’DAM Toren symbool voor deze nieuwe start als eigentijdse ontmoetingsplek voor jong en oud.

Adres: t.h.v. Mosveld 77, 1031 AD

Het Mosveld was onderdeel van het Johan van Hasseltkanaal dat gegraven zou worden vanaf 1908 en bedoeld was om de scheepvaart de bocht rond het Overhoeks te besparen. Dit stukje grond is echter nooit open gegraven waardoor het kanaal ook nooit heeft gefunctioneerd. Wel ontstond er ruimte voor voetbalclub de Volewijckers, een gerenommeerde club uit Noord die op gelijk niveau stond met Ajax. Toen in 1961 het Rijk akkoord ging met de aanleg van de IJtunnel, moesten de Volewijckers verhuizen naar sportpark Buiksloter Banne, onbereikbaar voor de stedeling. 

In 1966 werd het eerste ziekenhuis in Amsterdam Noord geopend door prinses Margriet, aan het Mosplein. Het gebouw bestaat nog steeds en biedt nu plaats aan een hotel. 

Het Mosveld heeft vele gedaanteverwisselingen ondergaan, van voetbalveld en landingsplaats voor vliegtuigen tot marktplein. Nu zijn er woningen en winkels gebouwd. In 2014 is de markt verhuisd naar de Van der Pekstraat. De woningen rondom het plein zijn gerestaureerd en bevrijd van de mosvorming die hen al jaren teisterde. Red Amsterdam Noord, een actiegroep van oude en nieuwe buurtbewoners, maakt zich hard voor de verbetering van de woningen in heel Noord en heeft een plek gevonden op het Mosveld.

Adres: t.h.v. Spreeuwenpark 10, 1021 GW

De Vogelbuurt ligt tussen de Meeuwenlaan en de Adelaarsweg. Het deel ten zuiden van de Havikslaan is gebouwd van 1910 tot 1916. Het midden- en het noordelijk deel volgden tussen 1916 en 1923. De eerste woningen in de Vogelbuurt waren villa’s voor de directeuren van de nieuwe bedrijven in de drooggelegde polder de Nieuwendammerham. De grootste en opvallendste is de villa op Meeuwenlaan 11 die werd gebouwd voor de directeur van het bedrijf Draka. Industriëlen die de scheepswerven in Amsterdam-Noord hadden opgericht, hebben met eigen kapitaal woningen gebouwd voor hun arbeiders. Bekende architecten uit die tijd hebben de woningen ontworpen. Stedelijke accenten als poortgebouwen in de stijl van de Amsterdamse School stijl, zijn gecombineerd met het intieme en dorpse karakter van de tuinstadgedachte.

De Sperwerlaan en het Spreeuwenpark waren de eerste winkelstraten in Amsterdam Noord. Midden in de weilanden van de Nieuwendammerham opende schoenmaker Beumkes in 1914 zijn winkel op de Sperwerlaan 21. Een toenmalige journalist van de krant De Waterlander merkte op ‘dat de grazende koeien door de winkelruit konden zien wat er van hun huid gemaakt gaat worden’.

De huidige Vogelbuurt kent veel problemen en speelde een hoofdrol in de documentaire Schuldig. Tegelijk bestaat er een grote sociale cohesie en vechten de bewoners voor investeringen van de stad in hun wijk.

Adres: IJplein 3, 1021 LA

Het westelijk deel van het huidige IJplein wordt doorsneden door het Hollandia Kattenburgpad. Deze naam verwijst naar de textielfabriek Hollandia Kattenburg die hier van 1915 tot 1974 gevestigd was. De specialiteit van de fabriek bestond uit de productie van waterdichte gummi regenkleding met de merknamen Big Ben en Falcon, vernoemd naar de Valkenweg waar de fabriek gehuisvest was.

In 1940 werkten er 740 mensen bij Hollandia Kattenburg. In 1942 werden 130 van de 367 Joodse personeelsleden gearresteerd door de nazi’s wegens ‘zogenaamde sabotagedaden’. In de strafgevangenis van Scheveningen werden ze zo mishandeld dat ze hun ‘misdaden’ bekenden, ondanks dat ze die niet gepleegd hadden. Samen met hun gezinnen (in totaal 826 personen) werden ze op 11 november 1942 gedeporteerd. Slechts acht personen van dit transport hebben de kampen overleefd.

Het herdenkingsmonument van Cephas Stauthamer naast het Hollandia Kattenburgpad, herinnert aan de slachtoffers en is geadopteerd door de naburige IJpleinschool. Jaarlijks vindt er een herdenking plaats en wordt een compositie gespeeld van de Joodse componist Dick Kattenburg, zoon van een van de directeuren van de fabriek. Het huidige jongerencentrum De Valk vormt het verzamelpunt bij de jaarlijkse herdenkingen. De komende jaren wordt dit gebouw verduurzaamd onder de naam ‘The Green Falcon’.

Luister naar het bijbehorende muziekstuk ‘Escapades voor twee violen’ door Dick Kattenburg

Adres: t.h.v. Gedempte Insteekhaven 13, 1021 PM

Tot 1865 bestond het huidige IJplein uit water en was het onderdeel van het IJ. In dat jaar werd begonnen met het inpolderen van de ‘Nieuwendammerham’. De polder werden bestemd tot industriegebied en kreeg enkele insteekhavens. Het meeste goederenvervoer ging toen nog over water. In 1878 vestigde zich hier de scheepsreparatiewerf Amsterdamsche Droogdok Maatschappij. In droogdokken werden schepen onderhouden, hersteld, verbouwd en verlengd.

Door de economische achteruitgang moest de ADM-werf in 1978 sluiten. Het terrein van de werf werd bestemd voor woningbouw en de insteekhavens werden gedempt.

De beroemde Nederlandse architect Rem Koolhaas (O.M.A.) maakte het stedenbouwkundige plan voor de nieuwe woonwijk, die in 1988 werd gerealiseerd. Hij zocht aansluiting op de omliggende tuinsteden en wilde voorkomen dat het IJ visueel afgesloten zou worden. Het IJ-plein bestaat uit twee buurten: een stedelijk deel in het westen en een deel met een dorpser karakter in het oosten. De beide buurten zijn gescheiden door een parkstrook. O.M.A. besteedde veel aandacht aan de inrichting van het openbare terrein. Er zijn inheemse boomsoorten geplant en typische Hollandse groenelementen aangelegd zoals sloten en volkstuinen. Sinds 2020 is het IJplein aangewezen als beschermd stadsgezicht.

Adres: t.h.v. Motorkade 1, 1021 JP

Het huidige Hamerkwartier is net als het IJplein in de 19e eeuw ontstaan door de inpoldering van de Nieuwendammerham. Een groot deel van de IJ-oever werd bestemd als industrieterrein met insteekhavens als het Motorkanaal en het Hamerkanaal.

In 1908 besloot het bedrijf Kromhout haar motorendivisie te verhuizen naar een nieuwe fabriek in Amsterdam Noord. Tot 1966 bouwde het daar niet alleen scheepsmotoren, maar ook vrachtwagens en autobussen. In 1966 werd Kromhout overgenomen door machinefabrikant Stork die machines maakte voor andere fabrieken, voornamelijk de voedingsindustrie.

In 1910 vestigde zich een fabriekje aan de Boorstraat, de N.V. Hollandsche Draad- en Kabelfabriek, beter bekend als Draka. Elektrisch licht verdrong de gasverlichting en de benodigde geleiding snoeren en -kabels werden nog niet in Nederland gefabriceerd. Draka sprong in dit gat van de markt.

In een nieuw fabrieksgebouw werd de tekst gebeiteld: ‘Durf Dingen Doen in Donkere Dagen’. In 1960 werkten er 1400 mensen in de Amsterdamse fabriek waar jaarlijks drie miljoen kilometer draad en kabel uitrolde.

Eind jaren 80 verandert het karakter van het gebied sterk als de insteekhavens grotendeels worden gedempt. Inmiddels is de grote industrie verdwenen en is het gebied door de gemeente bestempeld tot versneld ontwikkelingsgebied met voorzieningen voor de stad. In Hamerkwartier worden 6700 woningen gerealiseerd in combinatie met grote Makershallen voor creatieve productie, ambachten en kunst.

Adres: t.h.v. FC Hyena, Aambeeldstraat 24, 1021 KB

De Hamerkop ligt op de kop van het Johan van Hasseltkanaal, het nooit voltooide en later gedeeltelijk gedempte verbindingskanaal in Amsterdam-Noord. Het is vernoemd naar Johan van Hasselt, een civiel ingenieur die van 1900 tot 1907 directeur was van de gemeentelijke Dienst der Publieke Werken. Hij wilde een verbindingskanaal maken dat de bocht in het IJ ter hoogte van het Centraal Station zou afsnijden. Om dat te realiseren moest echter wel de Willem I-sluis, recht tegenover het CS en eigendom van het Rijk, verplaatst worden. Vertrouwend op de goedkeuring van het Rijk, groef Amsterdam vanaf 1908 alvast een oostelijk en westelijk deel van dit kanaal. Het middengedeelte bleef dicht en werd in gebruik genomen door de Volewijckers en de markt. Toen het Rijk de hoge kosten echter niet op zich wilde nemen en men in de jaren dertig tot het inzicht kwam dat het kanaal ook veel te smal zou zijn voor de steeds grotere schepen, werd het plan definitief afgeblazen.

Anno 2022 zijn er plannen voor een nieuwe brug over het IJ t.p.v. de huidige Johan van Hasseltweg. De brug maakt deel uit van het plan Sprong over het IJ om de oversteek van en naar Noord structureel te verbeteren voor fietsers, voetgangers en mogelijk ook Openbaar Vervoer.

Adres: Zamenhofstraat 150, 1022 AG

De loods aan de Zamenhofstraat behoorde ooit toe aan Verschure & Co’s Scheepswerf en Machinefabriek, een beurtvaartrederij die tussen 1887 en 1942 vracht- en passagiersdiensten onderhield. In 1908 nam Verschure & Co een werf in gebruik aan het latere Motorkanaal. Deze was bedoeld voor reparatie aan eigen schepen, maar de werf bouwde vanaf 1912 ook nieuwe schepen.

In 1915 werd de vestiging te klein en werd een tweede locatie met twee scheepshellingen geopend op deze plek aan het toenmalige Johan van Hasseltkanaal.

Sinds de jaren 90 zijn bedrijfsruimtes gemaakt in de oude scheepsloods die met name door creatieve makers en kunstenaars gebruikt worden. De Zamenhofstraat heette van 1917 tot voor de Tweede Wereldoorlog de Platijzerweg. Later werd de straat vernoemd naar Ludwik Lejzer Zamenhof, grondlegger van het Esperanto.

Tegenover de loods staat de allereerste fabriek die in 1900 op het industrieterrein Van Hasseltkanaal-Oost gevestigd werd. Dit chemiebedrijf, in Amsterdam-Noord vooral bekend als Ketjen, groeide door diverse fusies uit tot het AkzoNobel concern. De katalysatorfabrieken van AkzoNobel kwamen in 2004 in handen van het internationale bedrijf Albemarle Catalysts Company. Er werken nu 450 medewerkers aan het ontwikkelen, produceren en verkopen van katalysatoren. Deze katalysatoren worden door raffinaderijen en de chemische industrie over de gehele wereld gebruikt.